γράφει ο Πάνος Παναγιώτου |
Πρόσφατα βρέθηκα για τις ανάγκες μιας εργασίας στο τμήμα Φιλολογίας του ΑΠΘ, όπου ανταλλάξαμε απόψεις με αρκετούς φοιτητές, μερικοί εκ των οποίων ανήκαν στην "αριστερή" παράταξη της σχολής, που απο οτι κατάλαβα ήταν μια ένωση αριστερών δυνάμεων. Αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν όταν ένας φοιτητής προερχόμενος απο αυτήν την παράταξη μου εκμυστηρεύτηκε την λατρεία του για τα προϊόντα της apple, μόλις με είδε να σημειώνω σε ένα iPad. Ήξερε τα πάντα και είχε τα πάντα, απο iPhone μέχρι το καινούριο iPad mini. Ως άλλο θύμα των κοινωνικών προκαταλήψεων, το πρώτο που μου ήρθε στο μυαλό είναι πως δεν γίνεται ένας δηλωμένος κομμουνιστής να υιοθετεί τις συνήθειες των αιωνίων εχθρών, των καπιταλιστών και να πέφτει στη παγίδα των καπιταλιστικών κοινωνιών. Μου φάνηκε διαμετρικά αντίθετο ένας "προλετάριος" να είναι γκατζετάκιας και μάλιστα των προϊόντων της apple και να το δηλώνει, να το επιδεικνύει. Στη συνέχεια κατάλαβα οτι αυτήν την άποψη, σε ένα πρώτο επίπεδο, δεν την είχα μόνο εγώ, αλλά σε αρκετούς φάνηκε περίεργο όλο αυτό και φαντάζομαι πως πολλοί ακόμα θα το έβρισκαν λιγάκι παράδοξο.
Προς
τι
όλη
αυτή
η
εντύπωση;
Γιατί
μας
φαίνεται
παράξενο
ένας
προλετάριος
να
έχει
τρέλα
με
προϊόντα
της
Apple? "Μα
γιατί
οι
προλετάριοι
είναι
φτωχοί", θα ήταν μια συνηθισμένη
απάντηση.
Η
αλήθεια
είναι
οτι
η
εικόνα
που
έχουν
οι
περισσότεροι
για
τους
προλετάριους
συνδέεται
σχεδόν
πάντα
με
τη
φτώχεια
ή
σε
πιο
υπερβολικό
βαθμό
με
την
την
πείνα
και
την
εξαθλίωση.
Αν
το
δείτε
απο
την
πλευρά
της
ετυμολογίας
του
όρου
αυτού, θα διαπιστώσετε πως
η
λέξη
προέρχεται
απο
το
λατινικό
"prolet(-arius)" που
πράγματι
σημαίνει
φτωχός. Ο χαρακτηρισμός
χρησιμοποιήθηκε
αρχικά
με
υποτιμητική
έννοια, μέχρι που ο Μαρξ χρησιμοποίησε
αυτόν
τον
όρο
για
να
δηλώσει
την
εργατική
τάξη... Ο προλετάριος
είναι
κάποιος
εργάτης
που
πουλά
την
εργατική
του
δύναμη
στους
καπιταλιστές, ιδιοκτήτες
των
μέσων
παραγωγής
και
η
αμοιβή
του
στην
πραγματικότητα
δεν
του
εξασφαλίζει
τα
προς
το
ζην.
Είναι
κάποιος
που
αρέσκεται
στις
απεργίες
και
θα
τον
δεις
συχνά
στους
δρόμους,στις διάφορες πορείες να φωνάζει. Ίσως τον δεις να μάχεται με τους αστυνομικούς...αυτή δεν είναι λίγο-πολύ η εικόνα που προβάλλει
στο
μυαλό
του
μέσου
πολίτη
το
άκουσμα
της
λέξης
"προλετάριος"?
Απο
την
άλλη
μεριά
έχουμε
την
Apple, μια
εταιρεία
που
συγκεντρώνει
όλα
τα
χαρακτηριστικά
της
νεοφιλελεύθερης
εκδοχής
του
καπιταλισμού. Μάλιστα έχουν ακουστεί διάφορα για τους εργάτες αυτής της εταιρείας - παιδική εργασία, εκμετάλλευση, απάνθρωπες
συνθήκες
εργασίας, εξευτελιστικοί
μισθοί, τραγικά ωράρια. Δεν θα μείνω σε αυτά. Θα προχωρήσω, σε κάτι ίσως δευτερεύον, στον συμβολισμό
του
iPhone, του
iPad κλπ...Πρόκειται
για
μια
καλοδιαφημισμένη
βιτρίνα
που
σε
μια
πρώτη
φάση
μας
δημιουργεί
διάφορους
συνειρμούς,
αποτελέσματα
των
στερεοτύπων
που
παράγει
η
κάθε
κοινωνία.
Κάποιος
που
κυκλοφορεί
με
ένα
iPhone στο
χέρι
δημιουργεί
αμέσως
την
εντύπωση
οτι
έχει
λεφτά,
ενδεχομένως
να
οδηγεί
κάποιο
ακριβό
αυτοκίνητο, να μένει σε μια περιοχή νεόπλουτων, ίσως να έχει και εξοχικό με πισίνα στη Χαλκιδική. Τουλάχιστον
κάπως
έτσι
ήταν
τα
πράγματα
μέχρι
πριν
απο
λίγο
καιρό, αφού σήμερα όλοι έχουν iPhone-δεν υπάρχει περίπτωση
να
κατέβεις
για
καφέ
στη
παραλία
της
Θεσσαλονίκης
και
να
μη
δεις
2 στους
3 να
είναι
κολλημένοι
στην
οθόνη
του
πιο
έξυπνου
κινητού. Η μόδα έχει πείσει-αν δεν έχεις iPhone δεν είσαι in.
Αυτό
που
θα
περίμενε
λοιπόν
να
ακούσει
κανείς
απο
έναν
προλετάριο
θα
ήταν
πως
"το
iPhone δεν
μας
χρειάζεται
σε
τίποτα,είναι ένα τελείως άχρηστο προϊόν. Είναι καταστολή"
ή
κάτι
τέτοιο
τέλος
πάντων.
Αυτή
η
φράση
πιθανώς
θα
συνεχιζόταν
κάπως
έτσι:
"τα
αφεντικά
αυτής
της
εταιρείας
οδηγούν
την
κοινωνία
σε
λήθαργο,στην εκμετάλλευση,
στην
εξάρτηση
απο
τα
υλικά
αγαθά"
και
ίσως
στο
τέλος
να
καλούσε
τους
"αδελφούς
προλετάριους"
των
εργοστασίων
της
Apple σε
κάποια
εξέγερση
ενάντια
στο
κεφάλαιο. Επομένως πως γίνεται αυτός ο προλετάριος
φοιτητής, που χαρακτήρισε
το
ερωτηματολόγιο (σχετικά με τις σπουδές,τα προβλήματα
της
σχολής
κλπ) που μοιράζαμε
"προβοκατόρικο"
εξαιτίας
μιας
ερώτησης
για
τα
κυριότερα
προβλήματα
της
σχολής, όπου υπήρχε μέσα στις 18 επιλογές και ο "συνδικαλισμός",
να
είναι
συλλέκτης
προϊόντων
της
Apple, και μάλιστα να το επιδεικνύει, διότι έκει είναι κυρίως το πρόβλημα.
Κι
όμως
γίνεται...διότι οι άνθρωποι είμαστε περίπλοκα
όντα. Δεν υπάρχει συνοχή στις ταυτότητες
μας. Μπορεί να λέω κάτι αλλά να πιστεύω κάτι άλλο, διαφορετικό. Μπορεί να πιστεύω οτι είμαι κάτι αλλά να κάνω άλλα πράγματα απο αυτά που πιστεύω. Με άλλα λόγια, δεν είναι ευθύς ο δεσμός ανάμεσα σε αυτό που λέω ή πιστεύω οτι είμαι και σε αυτό που κάνω πραγματικά. Είμαστε μυστήρια τρένα... Το οτι είναι κάποιος κομμουνιστής
δεν
αποκλείει αυτόματα
να
έχει
ένα
iPhone ή
ένα
iPad, να
είναι
Ολυμπιακός
ή
οτιδήποτε
άλλο.
Αυτό σχετίζεται με
τη
"λογική
της
συνάρθρωσης"
του
Laclau και
της
Mouffe που
ήρθε
να
αμφισβητήσει
τη
"λογική
της
αναγωγής"
που
κυριαρχούσε
στην
αριστερή
παράδοση,
απο
όπου
προέρχονταν
και
αυτοί, μέχρι περίπου τη δεκαετία του 1980. Η λογική της αναγωγής υποστηρίζει
πως
υπάρχει
μια
βασική
ιδέα
που
καθορίζει
μια
ταυτότητα
ή
κάποιον
λόγο
και
απο
την
οποία
πηγάζουν
όλα
τα
άλλα
στοιχεία
που
περιέχει
αυτή
η
ταυτότητα
ή
αυτός
ο
λόγος
και
κατά
συνέπεια
αν
μπορούμε
να
εντοπίσουμε
αυτήν
τη
βασική
ιδέα
μπορούμε
να
βρούμε
και
όλα
τα
επιμέρους
στοιχεία. Αντίθετα η λογική της συνάρθρωσης
μας
διδάσκει
πως
πρέπει
κάθε
φορά
να
βλέπουμε
τι
ακριβώς
συμπεριλαμβάνει
αυτός
ο
λόγος
ή
τι
ακριβώς
ενέχει
αυτή
η
ταυτότητα. Αυτά που βλέπουμε είναι πολυ πιθανότερο
να
υπακούουν
σε
μια
λογική
συνάρθρωσης
και
όχι
σε
μια
λογική
αναγωγής.
Στη
λογική
της
αναγωγής
υπάρχει
μια
νομοτέλεια, ενώ η λογική της συνάρθρωσης
σημαδεύεται
απο
μια
ενδεχομενικότητα.
Το
γεγονός
δηλαδή
οτι
υπάρχουν
ετερογενή
στοιχεία
σε
μια
ταυτότητα
ή
σε
έναν
πολιτικό
λόγο
εξηγείται
απο
το
οτι
η
διαμόρφωση
αυτής
της
ταυτότητας
ή
του
λόγου
λαμβάνει
χώρα
σε
ένα
κοινωνικό
πεδίο
όπου
υπάρχουν
όλα
αυτά
τα
επιμέρους
στοιχεία. Θα μπορούσαμε
λοιπόν
να
πούμε
οτι
ο
μύθος
προσπαθεί
να
μας
παρουσιάσει
μια
αναγωγή
ενώ
στη
πραγματικότητα
υπάρχει
μια
συνάρθρωση.
Ένας προλετάριος, επομένως, μπορεί να έχει και iPhone και iPad και MacBook Pro κτλ, ενώ ταυτοχρόνως
βρίζει
όλες
τις
καπιταλιστικές
εταιρείες
και
ονειρεύεται
μια
παγκόσμια
εξέγερση
των
προλετάριων
όλων
των
χωρών
κατά
του
κεφαλαίου. Και αυτό γιατί μια ταυτότητα
μπορεί
να
συναρθρώνει
πολλά
διαφορετικά
στοιχεία, που ίσως φαίνονται
αταίριαστα
και
αντίθετα
μεταξύ
τους. Άλλωστε οι προλετάριοι
μας
προβληματίζουν
συχνά
με
τα
φαινομενικά
αντίθετα
στοιχεία
που
συναρθρώνονται
στις
ταυτότητες
τους
και
μάλιστα
για
πιο
σοβαρά
πράγματα, όπως, λόγου χάρη, οτι ενώ στις παραμονές
του
Α'Παγκοσμίου
Πολέμου
υπήρχε
η
εντύπωση
οτι δεν
θα
πανε
να
πολεμήσουν,γιατί το βασικό τους σύνθημα λέει "προλετάριοι
όλων
των
χωρών
ενωθείτε"
και
συνεπώς
βάζουν
την
κομμουνιστική
τους
ταυτότητα
πάνω
απο
την
εθνική, παραταύτα
πολέμησαν
και
σκοτώθηκαν
στα
πεδία
των
μαχών
εκατομμύρια
προλετάριοι... το iPhone μας πείραξε ;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου