7.4.13

Ο προλετάριος και η Apple ...

γράφει ο Πάνος Παναγιώτου


Πρόσφατα βρέθηκα για τις ανάγκες μιας εργασίας στο τμήμα Φιλολογίας του ΑΠΘόπου ανταλλάξαμε απόψεις με αρκετούς φοιτητέςμερικοί εκ των οποίων ανήκαν στην "αριστερήπαράταξη της σχολήςπου απο οτι κατάλαβα ήταν μια ένωση αριστερών δυνάμεωνΑυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν όταν ένας φοιτητής προερχόμενος απο αυτήν την παράταξη μου εκμυστηρεύτηκε την λατρεία του για τα προϊόντα της apple, μόλις με είδε να σημειώνω σε ένα iPad. Ήξερε τα πάντα και είχε τα πάντααπο iPhone μέχρι το καινούριο iPad mini. Ως άλλο θύμα των κοινωνικών προκαταλήψεωντο πρώτο που μου ήρθε στο μυαλό είναι πως δεν γίνεται ένας δηλωμένος κομμουνιστής να υιοθετεί τις συνήθειες των αιωνίων εχθρώντων καπιταλιστών και να πέφτει στη παγίδα των καπιταλιστικών κοινωνιώνΜου φάνηκε διαμετρικά αντίθετο ένας "προλετάριοςνα είναι γκατζετάκιας και μάλιστα των προϊόντων της apple και να το δηλώνει, να το επιδεικνύειΣτη συνέχεια κατάλαβα οτι αυτήν την άποψησε ένα πρώτο επίπεδοδεν την είχα μόνο εγώαλλά σε αρκετούς φάνηκε περίεργο όλο αυτό και φαντάζομαι πως πολλοί ακόμα θα το έβρισκαν λιγάκι παράδοξο.


Προς τι όλη αυτή η εντύπωση; Γιατί μας φαίνεται παράξενο ένας προλετάριος να έχει τρέλα με προϊόντα της Apple?  "Μα γιατί οι προλετάριοι είναι φτωχοί", θα ήταν μια συνηθισμένη απάντηση. Η αλήθεια είναι οτι η εικόνα που έχουν οι περισσότεροι για τους προλετάριους συνδέεται σχεδόν πάντα με τη φτώχεια ή σε πιο υπερβολικό βαθμό με την την πείνα και την εξαθλίωση. Αν το δείτε  απο την πλευρά της ετυμολογίας του όρου αυτούθα διαπιστώσετε πως η λέξη προέρχεται απο το λατινικό "prolet(-arius)" που πράγματι σημαίνει φτωχόςΟ χαρακτηρισμός χρησιμοποιήθηκε αρχικά με υποτιμητική έννοιαμέχρι που ο Μαρξ χρησιμοποίησε αυτόν τον όρο για να δηλώσει την εργατική τάξη... Ο προλετάριος είναι κάποιος εργάτης που πουλά την εργατική του δύναμη στους καπιταλιστέςιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής και η αμοιβή του στην πραγματικότητα δεν του εξασφαλίζει τα προς το ζην. Είναι κάποιος που αρέσκεται στις απεργίες και θα τον δεις συχνά στους δρόμους,στις διάφορες πορείες να φωνάζειΊσως τον δεις να μάχεται με τους αστυνομικούς...αυτή δεν είναι λίγο-πολύ η εικόνα που προβάλλει στο μυαλό του μέσου πολίτη το άκουσμα της λέξης "προλετάριος"?

Απο την άλλη μεριά έχουμε την Apple, μια εταιρεία που συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά της νεοφιλελεύθερης εκδοχής του καπιταλισμούΜάλιστα έχουν ακουστεί διάφορα για τους εργάτες αυτής της εταιρείας παιδική εργασίαεκμετάλλευσηαπάνθρωπες συνθήκες εργασίαςεξευτελιστικοί μισθοίτραγικά ωράρια. Δεν θα μείνω σε αυτά. Θα προχωρήσωσε κάτι ίσως δευτερεύονστον συμβολισμό του iPhone, του iPad κλπ...Πρόκειται για μια καλοδιαφημισμένη βιτρίνα που σε μια πρώτη φάση μας δημιουργεί διάφορους συνειρμούς, αποτελέσματα των στερεοτύπων που παράγει η κάθε κοινωνία. Κάποιος που κυκλοφορεί με ένα iPhone στο χέρι δημιουργεί αμέσως την εντύπωση οτι έχει λεφτά, ενδεχομένως να οδηγεί κάποιο ακριβό αυτοκίνητονα μένει σε μια περιοχή νεόπλουτωνίσως να έχει και εξοχικό με πισίνα στη ΧαλκιδικήΤουλάχιστον κάπως έτσι ήταν τα πράγματα μέχρι πριν απο λίγο καιρόαφού σήμερα όλοι έχουν iPhone-δεν υπάρχει περίπτωση να κατέβεις για καφέ στη παραλία της Θεσσαλονίκης και να μη δεις 2 στους 3 να είναι κολλημένοι στην οθόνη του πιο έξυπνου κινητούΗ μόδα έχει πείσει-αν δεν έχεις iPhone δεν είσαι in.

Αυτό που θα περίμενε λοιπόν να ακούσει κανείς απο έναν προλετάριο θα ήταν πως "το iPhone δεν μας χρειάζεται σε τίποτα,είναι ένα τελείως άχρηστο προϊόνΕίναι καταστολή" ή κάτι τέτοιο τέλος πάντων. Αυτή η φράση πιθανώς θα συνεχιζόταν κάπως έτσι: "τα αφεντικά αυτής της εταιρείας οδηγούν την κοινωνία σε λήθαργο,στην εκμετάλλευση, στην εξάρτηση απο τα υλικά αγαθά" και ίσως στο τέλος να καλούσε τους "αδελφούς προλετάριους" των εργοστασίων της Apple σε κάποια εξέγερση ενάντια στο κεφάλαιοΕπομένως πως γίνεται αυτός ο προλετάριος φοιτητήςπου χαρακτήρισε το ερωτηματολόγιο (σχετικά με τις σπουδές,τα προβλήματα της σχολής κλππου μοιράζαμε "προβοκατόρικο" εξαιτίας μιας ερώτησης για τα κυριότερα προβλήματα της σχολήςόπου υπήρχε μέσα στις 18 επιλογές και ο "συνδικαλισμός", να είναι συλλέκτης προϊόντων της Apple, και μάλιστα να το επιδεικνύει, διότι έκει είναι κυρίως το πρόβλημα.                      

Κι όμως γίνεται...διότι οι άνθρωποι είμαστε περίπλοκα όνταΔεν υπάρχει συνοχή στις ταυτότητες μαςΜπορεί να λέω κάτι αλλά να πιστεύω κάτι άλλοδιαφορετικόΜπορεί να πιστεύω οτι είμαι κάτι αλλά να κάνω άλλα πράγματα απο αυτά που πιστεύωΜε άλλα λόγια, δεν είναι ευθύς ο δεσμός ανάμεσα σε αυτό που λέω ή πιστεύω οτι είμαι και σε αυτό που κάνω πραγματικάΕίμαστε μυστήρια τρένα... Το οτι είναι κάποιος κομμουνιστής δεν αποκλείει αυτόματα να έχει ένα iPhone ή ένα iPad, να είναι Ολυμπιακός ή οτιδήποτε άλλο. Αυτό σχετίζεται με τη "λογική της συνάρθρωσης" του Laclau και της Mouffe που ήρθε να αμφισβητήσει τη "λογική της αναγωγής" που κυριαρχούσε στην αριστερή παράδοση, απο όπου προέρχονταν και αυτοίμέχρι περίπου τη δεκαετία του 1980. Η λογική της αναγωγής υποστηρίζει πως υπάρχει μια βασική ιδέα που καθορίζει μια ταυτότητα ή κάποιον λόγο και απο την οποία πηγάζουν όλα τα άλλα στοιχεία που περιέχει αυτή η ταυτότητα ή αυτός ο λόγος και κατά συνέπεια αν μπορούμε να εντοπίσουμε αυτήν τη βασική ιδέα μπορούμε να βρούμε και όλα τα επιμέρους στοιχείαΑντίθετα η λογική της συνάρθρωσης μας διδάσκει πως πρέπει κάθε φορά να βλέπουμε τι ακριβώς συμπεριλαμβάνει αυτός ο λόγος ή τι ακριβώς ενέχει αυτή η ταυτότηταΑυτά που βλέπουμε είναι πολυ πιθανότερο να υπακούουν σε μια λογική συνάρθρωσης και όχι σε μια λογική αναγωγής. Στη λογική της αναγωγής υπάρχει μια νομοτέλειαενώ η λογική της συνάρθρωσης σημαδεύεται απο μια ενδεχομενικότητα. Το γεγονός δηλαδή οτι υπάρχουν ετερογενή στοιχεία σε μια ταυτότητα ή σε έναν πολιτικό λόγο εξηγείται απο το οτι η διαμόρφωση αυτής της ταυτότητας ή του λόγου λαμβάνει χώρα σε ένα κοινωνικό πεδίο όπου υπάρχουν όλα αυτά τα επιμέρους στοιχείαΘα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε οτι ο μύθος προσπαθεί να μας παρουσιάσει μια αναγωγή ενώ στη πραγματικότητα υπάρχει μια συνάρθρωση.

Ένας  προλετάριοςεπομένωςμπορεί να έχει και iPhone και iPad και MacBook Pro κτλ, ενώ ταυτοχρόνως βρίζει όλες τις καπιταλιστικές εταιρείες και ονειρεύεται μια παγκόσμια εξέγερση των προλετάριων όλων των χωρών κατά του κεφαλαίουΚαι αυτό γιατί μια ταυτότητα μπορεί να συναρθρώνει πολλά διαφορετικά στοιχείαπου ίσως φαίνονται αταίριαστα και αντίθετα μεταξύ τουςΆλλωστε οι προλετάριοι μας προβληματίζουν συχνά με τα φαινομενικά αντίθετα στοιχεία που συναρθρώνονται στις ταυτότητες τους και μάλιστα για πιο σοβαρά πράγματαόπως, λόγου χάρη, οτι ενώ στις παραμονές του Α'Παγκοσμίου Πολέμου υπήρχε η εντύπωση οτι δεν θα πανε να πολεμήσουν,γιατί το βασικό τους σύνθημα λέει "προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε" και συνεπώς βάζουν την κομμουνιστική τους ταυτότητα πάνω απο την εθνικήπαραταύτα πολέμησαν και σκοτώθηκαν στα πεδία των μαχών εκατομμύρια προλετάριοι... το iPhone μας πείραξε ;  

Δεν υπάρχουν σχόλια: