Σκέψεις για την ευθύνη του λαού

...γράφει ο Πάνος Παναγιώτου 

                                               Ν' αγαπάς την ευθύνη. Να λες: 

Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. 

Αν δε σωθεί, εγώ φταίω.

  Από τότε που ξέσπασε το ζήτημα της "κρίσης" κάνει συχνά την εμφάνιση του στα χείλη πολλών το ερώτημα "ποιος φταίει" / "ποιος έχει την ευθύνη". Η απάντηση για μένα είναι κάτι παραπάνω από απλή. Φταίμε εμείς. Εγώ, εσύ, όλοι! Αν θέλετε για να νιώσετε καλύτερα, ας το διατυπώσω λίγο διαφορετικά. Φταίμε και εμείς, ίσως μάλιστα πολύ περισσότερο από όσο φανταζόμαστε. Είναι η ώρα να αναλάβουμε επιτέλους την ευθύνη μας. Ο καθένας ξεχωριστά. Μόνο τότε, όταν συνειδητοποιήσουμε πως για τη σημερινή κατάσταση της χώρας, για τα δεινά που περνά ο καθένας μας, είμαστε υπεύθυνοι εμείς οι ίδιοι, μόνο τότε θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε μπροστά, θα μπορέσουμε να "αδράξουμε τη μέρα". 

  "Λες ανοησίες! Τι ευθύνη αναλογεί σε εμάς, στον απλό λαό"; Σε ακούω να ρωτάς εκνευρισμένος. Επιμένω! Η ευθύνη που αναλογεί στο λαό είναι τεράστια. Η θέση μου αυτή δε σχετίζεται σε καμία περίπτωση με το γνωστό και αηδιαστικό "μαζί τα φάγαμε", εκφρασμένο από τον εξίσου αηδιαστικό πολιτικό Θεόδωρο Πάγκαλο [εγγονό του γνωστού και συνονόματου δικτάτορα το 1925-26] και οικειοποιημένο από ένα αμαρτωλό πολιτικό σύστημα που επιθυμεί διακαώς να καταστήσει συνένοχο τον λαό. Όχι δεν μιλώ για τέτοιου είδους ευθύνη. Θα εξηγήσω αμέσως τι εννοώ.

 Μιλώ για την παθητικότητα του ελληνικού λαού, την διαρκή πτώση του καθόλη τη διάρκεια της σύγχρονης ιστορίας του και σήμερα ίσως πιο ορατή από ποτέ σε μια κατάσταση ετερονομίας. Σε μια κατάσταση "μη σκέψης" και "μη δράσης". Σε μια κατάσταση όπου ο λαός έχει καταδικάσει τον εαυτό του σε τιμωρία, ταπείνωση και εξευτελισμό. Ο μέσος  "πολίτης" [χρησιμοποιώ εισαγωγικά διότι έχω τις επιφυλάξεις μου σχετικά με το αν μπορούμε να χρησιμοποιούμε σήμερα τούτο τον χαρακτηρισμό, αν θέλουμε βέβαια να δεχτούμε τον ορισμό που έδινε ο Αριστοτέλης για το τι σημαίνει να είναι κανείς πολίτης *θα αναφερθώ παρακάτω λίγο πιο αναλυτικά] σήμερα δεν σκέφτεται αλλά δέχεται και εκλαμβάνει ως αυτονόητα αληθή όσα του σερβίρουν η κ.Τρέμη, ο κ.Πρετεντέρης και οι λοιποί μεγαλοδημοσιογράφοι που πληρώνονται αδρά για να παραπληροφορούν. Μέσα σε αυτό το κλίμα η δυνατότητα της αμφισβήτησης χάνεται και μια μεγάλη μερίδα του λαού έχει πιστεί πως το μνημόνιο ήταν μονόδρομος, πως η άρχουσα τάξη, πέρα από τις ευθύνες της για την σημερινή κατάσταση, κάνει ότι περνάει από το χέρι της, διαπραγματεύεται για το καλό του τόπου [μέχρι και το ΦΠΑ εστίασης μείωσε, επειδή αγαπά τους πολίτες της] κλπ κλπ. Με λίγα λόγια, το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού δρα σαν υπνωτισμένο. Ψηφίζει Σαμαρά, και όχι απλά τον ψηφίζει αλλά ελέω καναλαρχών και εκδοτών τον ανακηρύσσει σωτήρα του [ναι αυτόν τον Σαμαρά που πριν από 18 χρόνια μισούσε ακόμα και ο πιο πιστός ψηφοφόρος της ΝΔ και παραλίγο να οδηγήσει τότε τη χώρα στα χνάρια της Σερβίας του Μιλόσεβιτς. Πόσο εύκολα ξεχνάει αυτός ο λαός;]. Βάζει στη βουλή την έξυπνα προωθημένη από το πολιτικό σύστημα που είχε ως σκοπό να στρέψει τη προσοχή αλλού, Χρυσή Αυγή και για πρώτη φορά στη χώρα που γέννησε τη δημοκρατία ένα ναζιστικό κόμμα, αποτελούμενο από ένα σωρό αγράμματους τραμπούκους, μπαίνει στο κοινοβούλιο. Είναι ο λαός που το 64% των νέων του είναι άνεργο μα παρόλα αυτά προτιμά τις παραλίες από την οργανωμένη δράση για μια από τα κάτω επανάσταση-κατηγορώ φυσικά και τον εαυτό μου ως προς αυτό. Είναι ο λαός που ακούει με ευλάβεια τις δηλώσεις του Σόιμπλε στην Αθήνα από τον καναπέ του σπιτιού του. Είναι ο λαός που παρακολουθεί την επίσκεψη του πρωθυπουργού στον Ομπάμα και προσδοκά τη στήριξη των Αμερικανών, μονάχα στα λόγια. Είναι ο λαός που αρκείται στις δηλώσεις της Μέρκελ ότι πρέπει να δοθεί περισσότερος χρόνος στην Ελλάδα, δηλώσεις που έχουν σε κύριο βαθμό ψηφοθηρικό μονάχα χαρακτήρα. Είναι ο λαός που ακούει πάλι από το καναπέ του σπιτιού του αυτήν τη γελοία τηλεπερσόνα που έχουμε για υπουργό υγείας να απευθύνεται με ύφος χουντικό στους εργαζόμενους λέγοντας τους αυτολεξεί πως: "Επρεπε να σας απολύσουμε για να δείτε τι εστί βερίκοκο". Κι όμως συνεχίζει να κάθεται και να παρακολουθεί τις ειδήσεις των 8 αντί να κάνει κάτι. Μα επιτέλους δεν έχει κουραστεί αυτός ο λαός από τα λόγια;

  "Είμαστε υπεύθυνοι για την ιστορία μας", υποστήριζε ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Προηγουμένως αναφέρθηκα σε μια έννοια που χρησιμοποιούσε ο σπουδαίος αυτός στοχαστής, την ετερονομία. Είναι μια έννοια που χρησιμοποίησε σε αντίστιξη προς την αυτονομία, έναν από τους βασικούς όρους της σκέψης του, ίσως ο σημαντικότερος. Ας δούμε, κάπως σχηματικά, τι ακριβώς εννοούσε. Όπως έλεγε ο ίδιος, αυτόνομη κοινωνία είναι εκείνη που "τα μέλη της ξέρουν πως ό,τι είναι να γίνει, πρέπει να το κάνουν αυτά τα ίδια και να το προσφέρουν στον εαυτό τους και στο κοινωνικό σύνολο". Αυτόνομος καλείται εκείνος ο οποίος συμμετέχει στη διαμόρφωση των νόμων, αποφασίζει ισότιμα μαζί με τους άλλους για τη δη­μιουργία των νόμων και, τέλος, είναι σύμ­φωνος με τον τρόπο που οι νόμοι αυτοί θεσμίστηκαν (Καστοριάδης, 1996). Σε αυτή τη βάση αυτός που καλείται "αυτόνομος" μπορεί να είναι ελεύθερος, μπορεί να κρίνει και να δρα, μπορεί να δημιουργεί και να αποφασίζει. Σε αντίθεση λοιπόν με αυτήν την κατάσταση, εδώ και χρόνια έχουμε βουλιάξει και οδηγηθεί στο άλλο άκρο, αυτό της ετερονομίας. Μια κατάσταση στην οποία ο κοινός νους δεν είναι σε θέση να ξεχωρίσει το σωστό από το λάθος, την αλήθεια από την πλάνη, δεν είναι σε θέση καν να σκεφτεί. Είναι σε θέση μονάχα να δέχεται ό,τι οι άλλοι αποφασίζουν γι αυτόν. 

  Επιστρέφω στο σημείο αυτό στην αιτιολόγηση των εισαγωγικών παραπάνω στη λέξη "πολίτης". Ανέφερα πως επιφυλάσσομαι σχετικά με τη χρήση αυτού του όρου σήμερα. Ο Αριστοτέλης υποστήριξε πως πολίτης είναι αυτός που μπορεί να κυβερνά και να κυβερνάται. Επαναλαμβάνω με μεγαλύτερη έμφαση, να κυβερνά και να κυβερνάται. Γνωρίζουμε πολύ καλά πως τα 11 εκατομμύρια των Ελλήνων δεν μπορούν να κυβερνούν, όχι γιατί δεν είναι σε θέση να το κάνουν λόγω ειδικών γνώσεων, παιδείας ή κάτι τέτοιο [δεν είμαι σε θέση να το κρίνω εγώ αυτό. Άλλωστε στην πολιτική όπως έλεγαν οι αρχαίοι δεν μετράει τόσο η ειδική γνώση, αλλά η "δόξα", δηλαδή η γνώμη]. Αυτό που βλέπουμε να συμβαίνει είναι πως η εξουσία είναι υπόθεση των λίγων, συγκεκριμένων οικογενειών, συγκεκριμένων οικονομικών και πολιτικών ελίτ. 

  Ας το καταλάβουμε επιτέλους, "έξω από τη λίστα τους μοιάζουμε χαμένοι" (στίχος από το τραγούδι των στερεό νόβα "Λίστα"). Θα συνεχίσω με κάποιους στίχους ώστε να κλείσουμε κάπως λυρικά. "Τώρα σε θέλουνε σκυφτό, τώρα σε θέλουν νικημένο, ανήμπορο κι υποταγμένο [...]" (αερικό, Παυλίδης)... Ζούμε σε μια εποχή που χωρίς να το καταλάβουμε κάποιοι έχτισαν τείχη και μας έδεσαν κατά κάποιον τρόπο μέσα σε αυτά τα τείχη... Μα "[...] δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχων. Ανεπαισθήτως με έκλεισαν από τον κόσμον έξω". Είναι η στιγμή λοιπόν να γκρεμίσουμε τα τείχη. Να δώσουμε ένα τέλος σε αυτούς που βάφτισαν τους εαυτούς τους "μεταρρυθμιστές" κι εδώ ακριβώς μου έρχεται στο μυαλό αυτό που εξαιρετικά εύστοχα είχε σημειώσει ο Αλέξης Ντε Τοκβίλ, ότι "η πιο επικίνδυνη στιγμή για μια κακή κυβέρνηση είναι γενικά αυτή κατά την οποία καταπιάνεται με τη μεταρρύθμιση". Πόσο επίκαιρο ακούγεται αυτό στη σημερινή Ελλάδα; Είναι η στιγμή να αντιδράσουμε για μια ουσιαστική αλλαγή κι αυτό δεν είναι ένα κάλεσμα για μια επανάσταση χρωματισμένη κομματικά. Είναι ένα κάλεσμα για ουσιαστική αφύπνιση, για συνειδητοποίηση του αδιεξόδου της κατάστασης, όσο κι αν προσπαθούν να μας πείσουν για το απατηλό success story τους. Κάλεσμα για μια επανάσταση από τα κάτω, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως. Όσο επιφυλακτικός κι αν θέλω να είμαι με τις "επαναστάσεις", καθώς όπως έλεγε ο Λακάν κάθε επανάσταση επιχειρεί να εγκαθιδρύσει έναν νέο αφέντη, δεν κατάφερα να αποφύγω τη χρήση τούτης της λέξης. Ας διευκρινίσω τουλάχιστον πως δεν εννοώ μια επανάσταση που θα οδηγήσει σε έναν νέο αφέντη ή μια καινούρια ελίτ, αλλά μια επανάσταση του λαού που θα φέρει μια αυτόνομη κοινωνία που τόσο έχουμε ανάγκη. Κατανοώ πως υπάρχει ο κίνδυνος με αυτό που λέω εδώ να χαρακτηριστώ με τεράστια ευκολία ως "λαϊκιστής". Δεν θα με πείραζε για να είμαι ειλικρινής. Μιλώ βέβαια για έναν λαϊκισμό από τα κάτω και ακριβέστερα για έναν υπεύθυνο λαϊκισμό από τα κάτω. Ακούγεται ουτοπικό; Ίσως, μα εγώ διατηρώ ακόμη μια κρυφή ελπιδά πως αυτός ο λαός μπορεί να αντιδράσει. Κι ας πέρασαν τόσες νύχτες που άνοιξαν οι ουρανοί...