 |
| …γράφει ο Πάνος Παναγιώτου |
Είναι σκόπιμο προτού αναφερθούμε στο περιεχόμενο της ταινίας να θέσουμε το ερώτημα: πώς η ετεροφυλοφιλία έφτασε να αποτελεί μια αντικειμενική πραγματικότητα στις σημερινές κοινωνίες, πώς έφτασε να εκλαμβάνεται, δηλαδή, ως κάτι φυσικό και δεδομένο; Με τη συνηθισμένη διάθεση μου να αμφισβητήσω το αυτονόητο διερωτώμαι σε ένα δεύτερο επίπεδο, υπάρχει κάτι σε τελική ανάλυση που αποτελεί δημιούργημα εκ'φύσεως μέσα στην ανθρώπινη κοινωνία ή όλα είναι προϊόντα ιστορικών και κοινωνικών διεργασιών;
Η ταινία πραγματεύεται τη ζωή μιας 15χρονης, της Αντέλ, που αναζητά τη σεξουαλική της ταυτότητα. Σταθμό σε τούτη την αναζήτηση αποτελεί η συνάντηση της με την Έμμα, το κορίτσι με τα μπλε μαλλιά- μεγαλύτερη της, φοιτήτρια καλών τεχνών, λεσβία. Η Αντέλ ενδίδει στη σεξουαλική της ορμή, όχι εύκολα καθώς προσπαθεί αρχικά να ορίσει τον ευατό της μένοντας πιστή στα σεξουαλικά πρότυπα που επιβάλλει η κοινωνία κι έτσι κάνει μια εφήμερη σχέση, που γρήγορα ανακαλύπτει ότι δεν την γεμίζει. Η αδιάφορη καθημερινότητα της φαίνεται να αποκτά νόημα με το που μπαίνει στη ζωή της η Έμμα και παραδίδεται γεμάτη πάθος και δίχως αναστολές σε μια σχέση που τη σημαδεύει. Οι μεγάλες σε διάρκεια ερωτικές σκηνές της ταινίας είναι πιθανό να σοκάρουν ένα ανώριμο, ίσως συντηρητικό, κοινό και σίγουρα πολλοί θα κάνουν λόγο για soft πορνό.
Η ταινία, συνειδητά ή ασυνείδητα, αναπαράγει κάποια στερεότυπα, όπως για παράδειγμα το ότι η "συνειδητοποιημένη" λεσβία είναι φοιτήτρια καλών τεχνών. Μια νέα με έντονες καλλιτεχνικές τάσεις, με ιδιαίτερο στυλ και φιλοσοφικές ανησυχίες. Επίσης σε πολλές κριτικές γράφτηκε ότι η ταινία δε στέκεται σε στερεότυπα όσον αφορά τις ομοφυλόφιλες σχέσεις -"τα κορίτσια ως ελεύθερα πνεύματα που απλά περνούν καλά μαζί". Πράγματι, μπορεί να μην το κάνει αυτό, ωστόσο, ο σκηνοθέτης χτίζοντας αυτή τη λεσβιακή σχέση αναπαράγει επακριβώς το κλασικό ετεροφυλοφιλικό στερεοτυπικό σχήμα μιας σχέσης. Είναι ξεκάθαρο πως η Αντέλ παίζει το ρόλο της γυναίκας-τρυφερή, ευαίσθητη, αδύναμη συναισθηματικά, φροντίζει για τις δουλειές του σπιτιού και το μαγείρεμα- ενώ η Έμμα -αποφασισμένη, καλλιεργημένη πνευματικά, έμπειρη σεξουαλικά, προσδίδει το αίσθημα της ασφάλειας- αναλαμβάνει το ρόλο του άντρα [επαναλαμβάνω για να προλάβω ενδεχόμενους χαρακτηρισμούς, στερεοτυπικό σχήμα - όχι προσωπική μου άποψη]. Την ίδια στιγμή, δηλαδή, που βλέπουμε μια ομοφυλόφιλη σχέση, κάτι που θα περίμενε κανείς να συνεπάγεται και διαφορετικούς κοινωνικούς ρόλους, ρόλους μεταξύ των φύλων, αυτό που τελικά βλέπουμε είναι οι ίδιοι ρόλοι, όπως τους ξέρουμε, ο ρόλος της γυναίκας και ο ρόλος του άντρα. Αυτό, από την άλλη, μπορεί να γίνεται σκόπιμα, θέλοντας να δείξει πως τελικά σημασία δεν έχει αν είναι κανείς ομοφυλόφιλος ή ετεροφυλόφιλος, αφού και στις δυο περιπτώσεις απαιτούνται τα ίδια ακριβώς πράγματα για να υπάρξει μια σχέση -αφοσίωση, αγάπη, πάθος κλπ- και επιπλέον η απιστία είναι κάτι που πληγώνει σε κάθε περίπτωση. Από μόνο του όμως αυτό δεν μας λέει τίποτα, σαφώς και απαιτούνται τα ίδια πράγματα [σε γενικές γραμμές] σε μια σχέση και σαφώς τα συναισθήματα που βιώνουμε είναι δυνάμει τα ίδια. Σημασία έχει πρωτίστως ο τρόπος που ο καθένας από εμάς βιώνει μια οποιαδήποτε σχέση και ο τρόπος αυτός διαφέρει. Επομένως, ο θεατής έχει την αίσθηση, ανεξαρτήτως σεξουαλικών προτιμήσεων, πως βλέπει μια ιστορία πάθους στην οποία θα μπορούσε να είναι πρωταγωνιστής, είτε ως ένα ετεροφυλοφιλικό πάθος είτε ως ομοφυλοφιλικό.
Το βασικό ερώτημα που μου προέκυψε παρακολουθώντας την ταινία είναι αυτό που θέσαμε στην αρχή, το οποίο μπορούμε να επαναλάβουμε κάπως διαφορετικά. Ήταν πάντα και σε όλες τις κοινωνίες η ετεροφυλοφιλία κάτι που ο κοινός νους θεωρούσε φυσικό και δεδομένο; Αν το ψάξει κανείς θα ανακαλύψει πως όχι. Υπάρχουν κοινωνίες μέσα στη μακρά ανθρώπινη ιστορία, στις οποίες ομοφυλοφιλία και ετεροφυλοφιλία θεωρούνταν εξίσου φυσικά και δεδομένα, νόμιμα και αποδεκτά. Οι κοινωνίες αυτές ιστορικά είναι: η κοινωνία της αρχαίας Ελλάδας και η κοινωνία της Ιαπωνιας, στην οποια οι ομοφυλοφιλικές πράξεις μεταξύ ενηλίκων (13) είναι αποδεκτές. Ας δούμε την κοινωνία της αρχαίας Αθήνας, όπου η ομοφυλοφιλία ήταν αναγνωρισμένη, νόμιμη, ευρύτερα διαδεδομένη. Μάλιστα το να πάει ένας άντρας με έναν άλλο όταν στρατοπέδευαν κάπου θεωρούταν κάτι πολύ φυσικό και κάτι που προκαλούσε, κατά κάποιον τρόπο, την αλληλεγγύη μεταξύ των στρατιωτών. Υπάρχει και μια ιστορία από τα απομνημονεύματα του Σωκράτη που έγραψε ο Ξενοφώντας, όπου διηγείται ένα περιστατικό, όπου ο Σωκράτης είχε κοιμηθεί με τον Αλκιβιάδη και ο Αλκιβιάδης προσβλήθηκε επειδή ο Σωκράτης δεν έκανε κανενός είδους σεξουαλική πράξη μαζί του κι αυτό διότι ο Αλκιβιάδης θεωρείτο ότι ήταν ωραίος και ελκυστικός όχι μόνο για τις γυναίκες αλλά και για τους άντρες.
Αυτό που θέλω να πω, με αφορμή το πεδίο της σεξουαλικότητας, είναι πως οι ενορμήσεις, τα ένστικτα στον άνθρωπο καθορίζονται κοινωνικο-πολιτισμικά και όχι βιολογικά όπως στα ζώα. Δεν το λέω εγώ, το λενε οι Μπέργκερ και Λούκμαν στο βιβλίο τους Η κοινωνική κατασκευή της πραγματικότητας, ένα από τα πέντε σημαντικότερα βιβλία κοινωνιολογίας του προηγούμενου αιώνα. Αυτό που μας λένε ακριβώς είναι ότι τα ένστικτα στον άνθρωπο είναι υποαναπτυγμένα, δηλαδή το αντικείμενο που έχουν αυτά τα ένστικτα και ο τρόπος ικανοποίησης τους δεν είναι δεδομένα. Στο πεδίο της σεξουαλικότητας το βλέπουμε έντονα αυτό. Έχει ειπωθεί ότι ο άνθρωπος στο σεξ είναι ικανός για τα πάντα. Από μια ψυχαναλυτική ματιά, ο Φρόιντ μας λέει κάτι παρόμοιο, ότι ο άνθρωπος από τη στιγμή της γέννησης του είναι ένα πανσεξουαλικό ον. Τα ανθρώπινα όντα μας λέει ο Φρόιντ είναι πανσεξουαλικά, μπορούν να έλκονται και να έχουν σεξουαλική επαφή με κάθε πρόσωπο, ίσως και με κάθε αντικείμενο. Συνεπώς, είναι πιο εύστοχο να πούμε πως η σεξουαλική φύση στον άνθρωπο δεν είναι προκαθορισμένη βιολογικά αλλά κοινωνικο-πολιτισμικά και η κάθε κοινωνία ιστορικά, κατασκευάζει το δικό της σεξουαλικό πρότυπο. Το να πασάρεται η ετεροφυλοφιλία ως ο φυσικός κανόνας νομιμοποιεί πολύ συγκεκριμένες κοινωνικές σχέσεις, οι οποίες είναι πολύ πιο εύκολο να γίνουν αποδεκτές αν θεωρηθούν φυσικές και δεδομένες, παρά αν θεωρηθούν ως ιστορικά-κοινωνικά κατασκευάσματα.
Αναρτήσεις
