Η (ελληνική) μεταδημοκρατία στα χρόνια της κρίσης

…γράφει ο Πάνος Παναγιώτου

"Κρίση και ανασφάλεια πλήττουν τη δημοκρατία", "Η Ελλάδα πάσχει από έλλειμμα Δημοκρατίας","Κρίση νομιμοποίησης κράτους και θεσμών" και ένα σωρό ακόμα τίτλοι που κινούνται στο ίδιο μοτίβο κυριαρχούν στις εφημερίδες, στις ειδήσεις, σε δηλώσεις πολιτικών. Πρόσφατα, ο αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης, Αλέξης Τσίπρας, δήλωσε "έχουμε κρίση της δημοκρατίας και κρίση των θεσμών", ακολουθώντας τα λεγόμενα του θερμού υποστηρικτή του, και πιθανόν μελλοντικού του συμβούλου, Σλάβοϊ Ζίζεκ, "εξίσου βαθιά με την οικονομική, η κρίση της δημοκρατίας". Τι είναι αυτό που συμβαίνει σήμερα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη γενικότερα, που αποτελεί έμπνευση και αφετηρία αυτής της μεγάλης συζήτησης περί δημοκρατικού ελλείμματος ;

   Πρόκειται για την ιδέα που αναπτύξαμε στο κεφάλαιο 2 και αφορά τη μετατόπιση που εντοπίζεται τις τελευταίες δεκαετίες και με μεγαλύτερη ένταση σήμερα, στον τρόπο λήψης των αποφάσεων. Ο λαός παραγκωνίζεται πλήρως και καταλυτικό ρόλο διαδραματίζουν τα επιχειρηματικά συμφέροντα. Δανειζόμενοι τον τίτλο του βιβλίου του Christopher Lash "Η εξέγερση των ελίτ [και η προδοσία της δημοκρατίας]", θα ήταν ίσως εύστοχο να υποστηρίξουμε πως σήμερα βιώνουμε μια τέτοια εξέγερση. Μια εξέγερση που βάζει στην άκρη τον λαό και τη δημοκρατία. Η επανάσταση τους οδήγησε σε μια βίαιη μεταβολή της κοινωνίας. Και όπως ισχυριζόταν ο Λακάν, "αυτό που ζητά κάθε επανάσταση είναι ένας νέος Κύριος, ένας νέος Αφέντης". Αν υποθέσουμε πως προηγουμένως Κύριος της δημοκρατίας ήταν ο λαός, με την εξέγερση τους οι ελίτ κατόρθωσαν να ανακηρύξουν κυρίαρχο τον χρηματοπιστωτικό τομέα, που υπηρετεί τα συμφέροντα τους. Η επανάσταση αυτή φυσικά δεν εκδηλώθηκε τώρα, αλλά προετοιμαζόταν εδώ και χρόνια, όπως είδαμε ήδη από τη δεκαετία του 1970 και του 1980.

   Ο νέος κυρίαρχος του παιχνιδιού μπορεί να επιβάλλει πολιτικές και τρόπους ζωής σε χώρες και λαούς (Δουζινάς,2012). Στην Ελλάδα το γνωρίζουμε πολύ καλά αυτό. Μα τι κάνει ο λαός ; θα μπορούσε εύλογα να αναρωτηθεί κανείς με τον κίνδυνο να τον χαρακτηρίσουν "λαϊκιστή". Ο λαός μπερδεμένος, υπερζαλισμένος, με σακατεμένο μυαλό στέκεται απλός θεατής, παθητικός δέκτης, με ελάχιστες πάντα εξαιρέσεις. Ενημερώνεται από τα δελτία των 8, απαντά σε δημοσκοπήσεις, βλέπει Λαζόπουλο κ.λπ. και όποτε τον καλούν να ψηφίσει δηλώνει πρόθυμος να πιστέψει κάθε ουτοπική υπόσχεση και να χαρίσει τελικά την ψήφο του σε όποιον τάζει τα περισσότερα. Οι πολιτικοί, από την άλλη μεριά, παρουσιάζονται έτοιμοι να υπηρετήσουν τα συμφέροντα των ελίτ. Είναι γεγονός ότι σήμερα μια κυβέρνηση νοιάζεται πολύ περισσότερο για τη διάσωση των τραπεζών, την προστασία και την προώθηση των επιχειρηματικών συμφερόντων και για τους οίκους αξιολόγησης, παρά για τους πολίτες της, ακόμα κι αν η συντριπτική πλειοψηφία αυτών διαφωνεί με τις πολιτικές της. Πόσες φορές ακούσαμε τα τελευταία τρία χρόνια από τον πρωθυπουργό ή από υπουργούς, βουλευτές, δημοσιογράφους τη φράση: "Πρέπει να ανακτήσουμε την εμπιστοσύνη των αγορών", μια φράση που συνήθως συνοδεύεται από ένα κάλεσμα προς τους πολίτες για περισσότερες θυσίες ; Όλα αυτά μαρτυρούν ακριβώς την αλλαγή που έχει συντελεσθεί στο πεδίο όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις, δηλαδή αντί να έχει λόγο ο λαός για όσα συμβαίνουν, υπάρχει μια πολιτική ελίτ που αποφασίζει για όλα, έπειτα από διαπραγματεύσεις και συμφωνίες με μια οικονομική ελίτ, και ανακοινώνει τις αποφάσεις της στον λαό. Αυτό αποτελεί το πρώτο βασικό μεταδημοκρατικό σύμπτωμα που εντοπίζουμε.

   Από το 2010 μέχρι σήμερα έχουν συντελεσθεί στην Ελλάδα τεκτονικές αλλαγές σε όλους τους τομείς. Μέσα στο περιβάλλον της "κρίσης" η ήδη αδύναμη δημοκρατία υποβαθμίζεται πλήρως. Τα σημάδια της μεταδημοκρατίας είναι πλέον ολοφάνερα και οι κίνδυνοι που προκύπτουν πιο επίκαιροι από ποτέ. Θα ακολουθήσει μια προσπάθεια εντοπισμού μεταδημοκρατικών συμπτωμάτων, πράγμα ομολογουμένως καθόλου δύσκολο στη σημερινή συγκυρία. Η προσφυγή της χώρας στο ΔΝΤ, η πολιτική των μνημονίων, η τεχνοκρατική κυβέρνηση, η απαξίωση της εργατικής τάξης, τα "αθώα" ΜΜΕ και οι αλλαγές στο πολιτικό σύστημα που συντελούνται θα μονοπωλήσουν το ενδιαφέρον μου.

Το 2009 το ΠΑΣΟΚ έρχεται στην εξουσία με τον Γ.Παπανδρέου να αναλαμβάνει πρωθυπουργός. Το ατυχές σύνθημα "λεφτά υπάρχουν" ακόμα ηχεί στα αυτιά του λαού που προσδοκά άνοδο ή διατήρηση του βιοτικού του επιπέδου. Το κλίμα της παγκόσμιας οικονομικής συγκυρίας, ωστόσο γρήγορα θα ακυρώσει κάθε προσδοκία. Εντύπωση προκαλεί η έκτακτη "μυστική" συνάντηση του πρωθυπουργού με τον αντιπρόεδρο της ΕΚΤ και μετέπειτα πρωθυπουργό της χώρας, Λουκά Παπαδήμο, μόλις δυο μήνες μετά την εκλογή του (Βήμα/ Δεκέμβριος 2009). Είχαν προηγηθεί οι υποβαθμίσεις από διάφορους οίκους αξιολογήσεις με τον Fitch να κάνει την αρχή τον Οκτώβρη του 2009, λίγο μετά τις εκλογές. Η συνάντηση φημολογείται ότι είχε ως σκοπό την ενημέρωση του Ελληνα πρωθυπουργού για την κρισιμότητα της κατάστασης, και την αδυναμία εκπλήρωσης των προεκλογικών υποσχέσεων της κυβέρνησης. Το "πρόγραμμα 100 ημερών, που θα έθετε τις βάσεις για τη δημιουργία νέου πλούτου και τη δίκαιη αναδιανομή του εθνικού εισοδήματος" κατέρρευσε εν μια νυκτί, για την ακρίβεια είχε καταρρεύσει πριν καν το ΠΑΣΟΚ αναλάβει τη κυβέρνηση. Την ίδια περίοδο ο Γ.Παπανδρέου συζητούσε με τον Στρος Καν, κατά ομολογία του τελευταίου, την προσφυγή της χώρας στο ΔΝΤ. Πίσω από τα φώτα και από όσα ακούγονταν και γράφονταν η κυβέρνηση διαπραγματευόταν το μέλλον της χώρας. Χωρίς να αναφερθούμε περαιτέρω στα αίτια της οικονομικής κρίσης, καθώς θα ξεφύγουμε από τα πλαίσια αυτής της εργασίας, οδηγηθήκαμε με σύντομες διαδικασίες στο ΔΝΤ. Ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε στον ελληνικό λαό, χωρίς αυτός να έχει ερωτηθεί, τη προσφυγή της χώρας στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την συνεπαγώμενη υπαγωγή της σε καθεστώς οικονομικού ελέγχου. Όλα αυτά με φόντο το πανέμορφο Καστελόριζο, τον Απρίλη του 2010 και τη δήλωση "Ξέρουμε πια τον δρόμο για την Ιθάκη". Η κρίση και η κρισεολογία έρχονταν να ηγεμονεύσουν στο δημόσιο λόγο.

   Η ιδέα που αρχίζει να επικρατεί με ιδιαίτερο ζήλο είναι, με τα λόγια του Ζίζεκ, η εξής: "παίζετε με τη δημοκρατία, αλλά όταν σοβαρέψουν τα πράγματα πρέπει να αναλάβουν οι ειδικοί, δεν έχουμε χρόνο για τέτοια παιχνίδια". Πρέπει να αναλάβουν κάποιοι εξειδικευμένοι που θα μας καθοδηγήσουν, θα μας προτείνουν ή ακριβέστερα, θα μας επιβάλλουν μια θεραπεία, την οποία αν ακολουθήσουμε πίστα, τότε ίσως παρουσιάσουμε σημάδια ανάρρωσης. Η ίδια η έννοια της κρίσης οδηγεί σε μια τεχνοκρατική αντίληψη. Η κρίση, σαν όρος προέρχεται από τον ιατρικό λόγο, "προϋποθέτει την ύπαρξη ασθένειας και όταν υπάρχει ασθένεια, απαιτούνται ειδικοί" (Ρανσιέρ/2011). Η δήλωση του πρώην επικεφαλής του ΔΝΤ, Στρος Καν, το 2010 στη χώρα μας: "μην πολεμάτε τον ιατρό, ίσως σας δώσει φάρμακα που δεν σας αρέσουν, αλλά ακόμα κι αν δεν σας αρέσουν, ο ιατρός είναι εκεί για να σας βοηθήσει" και η δήλωση του Γ.Παπανδρέου "η πατρίδα μας βρίσκεται στην εντατική", επιβεβαιώνουν την ανάγκη να αναλάβουν τώρα οι ειδικοί, επαναλαμβάνω χωρίς να έχει συμφωνήσει ο λαός. Τι κάνουμε όμως όταν τα φάρμακα που μας έχει συνταγογραφήσει ο ιατρός αποδειχθούν δολοφονικά; Διότι περί αυτού πρόκειται, χωρίς καμία αμφιβολία.

   Η λιτότητα και η δημοσιονομική πειθαρχία σε συνδυασμό με τα αντιλαϊκά μέτρα που απαιτούν ΔΝΤ και ΕΕ καταδικάζουν έναν ολόκληρο λαό στη δυστυχία και τη μιζέρια. Συνεχώς καινούρια πακέτα διάσωσης που όλοι γνωρίζουν ότι είναι αδύνατο να εφαρμοσθούν. Δάνεια για να σωθούν οι τράπεζες και όχι ο λαός. Συνειδητή και συστηματική αγνόηση των συμφερόντων και της βούλησης των πολιτών. Η κυβέρνηση θεωρεί μονάχα απαραίτητο να ανακοινώνει τις αποφάσεις που λαμβάνει για το μέλλον, αποφάσεις που δεσμεύουν τη χώρα και την καθιστούν υποτελή. Η χώρα σήμερα έχει παραχωρήσει μέρος της εθνικής της κυριαρχίας στους "δανειστές μας". Παράλληλα η καγκελάριος Μέρκελ φαντασιώνεται μια νέα Ευρώπη με χαμηλούς φόρους στις επιχειρήσεις, ενιαία πολιτική για μισθούς και συντάξεις της πείνας και κοινά επαγγελματικά δικαιώματα με την υποτέλεια της εργατικής τάξης. Η Ελλάδα γίνεται το εργαστήρι αυτής της φαντασίωσης του ακραίου νεοφιλελευθερισμού, όπως ακριβώς η Χιλή του δικτάτορα Πινοσέτ είχε γίνει το εργαστήρι των νεοφιλελεύθερων πειραμάτων.

  Μέσα σε αυτό το περιβάλλον ο λαός δεν χωράει πουθενά. Η σημασία της αντιπροσώπευσης ακυρώνεται ή μάλλον μετασχηματίζεται από αντιπροσώπευση του λαού σε αντιπροσώπευση των ελίτ (Ρανσιέρ). Η παράξενη αυτή θέση του λαού που δεν έχει λόγο παρά μόνο την ημέρα των εκλογών, επιβεβαιώνεται με την πρόταση του Γ.Παπανδρέου για το περίφημο "δημοψήφισμα" που έρχεται να ταράξει την ηρεμία των ελίτ και συγχρόνως να αποκαλύψει τη "βαρβαρότητα" τους (Σταυρακάκης/2012:74). Η φράση του πρωθυπουργού "δεν μπορούμε να συνεχίσουμε πλέον μόνοι μας" αντανακλά την έλλειψη νομιμοποίησης. Με τη γνωστοποίηση της σκέψης του Έλληνα πρωθυπουργού να απευθυνθεί στο λαό του, επικράτησε ταραχή στην Ευρώπη. "Η είδηση έπεσε σαν βόμβα στις μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και άνοιξε τον ασκό του αιόλου", έγραψαν εφημερίδες και blogs (newsbomb 2012). Μέρκελ, Σαρκοζί και Γιούνγκερ κάλεσαν άμεσα τον Παπανδρέου και τον Βενιζέλο στη σύνοδο των Κανών. Έχουν ακουστεί πολλά από τότε για το ύφος και το λεξιλόγιο που χρησιμοποίησαν οι ευρωπαίοι δημοκράτες για να δηλώσουν στον Έλληνα πρωθυπουργό την οργή τους. Το δημοψήφισμα δεν έγινε ποτέ και ο Παπανδρέου λίγο μετά παραιτείται για να δώσει τη θέση του στον Λουκά Παπαδήμο και τη δήθεν κυβέρνηση τεχνοκρατών που στήθηκε.

   "Ήρθε η ώρα να φωνάξουμε τον Λουκά" (Βήμα,2011), αυτή τη φράση άκουσαν οι δημοσιογράφοι έξω απο το Προεδρικό Μέγαρο. Ο Λουκάς Παπαδήμος, τραπεζίτης, πρώην επικεφαλής της τράπεζας της Ελλάδος, πρώην αντιπρόεδρος της ΕΚΤ και ένας από τους βασικούς υπεύθυνους για την οδυνηρή κατάσταση που έχει οδηγηθεί η χώρα (Μαρκέτος/2012), ορίζεται πρωθυπουργός με τη στήριξη των τριών κομμάτων που αποτελούν τη κυβέρνηση "ειδικού σκοπού", του ΠΑΣΟΚ, της ΝΔ και του ακροδεξιού ΛΑΟΣ. Για πρώτη φορά μετά την μεταπολίτευση συμμετείχαν στη κυβέρνηση εκπρόσωποι της άκρας δεξιάς. Η εξέλιξη αυτή είναι το αποτέλεσμα μιας μακράς περιόδου παρακμής της δημοκρατίας και της πολιτικής που ευνόησε την άνοδο εθνικιστικών κομμάτων. Η κυβέρνηση αυτή, σύμφωνα με συνταγματολόγους, ήταν αντισυνταγματική. Δεν μπορεί ο πρωθυπουργός της χώρας να μην έχει εκλεγεί ποτέ από τον ελληνικό λαό. Αυτό μας μεταφέρει πίσω στη "θεωρία του κηπουρού" και τη δεκαετία του 1960, όταν ο βασιλιάς Κωνσταντίνος είχε δηλώσει ότι μπορεί να διορίζει πρωθυπουργό όποιον επιθυμεί, ακόμα και τον κηπουρό του, προκαλώντας την έντονη αντίδραση των συνταγματολόγων και του λαού. Στη κυβέρνηση Παπαδήμου δεν συνέβη το ίδιο. Δεν αντέδρασε κανείς. Φυσικά έγινε δημοσκόπηση, σύμφωνα με την οποία το 73% των ερωτηθέντων αποδεχόταν τον νέο πρωθυπουργό (Βήμα, Νοέμβριος 2011). Με τον Λουκά Παπαδήμο πρωθυπουργό επιβεβαιώνεται με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο αυτή η όσμωση μεταξύ πολιτικής και οικονομίας, που όπως έχουμε δείξει μεταθέτει το κέντρο βάρους της δημοκρατίας σε ένα επίπεδο μακριά από την λαϊκή κυριαρχία.

   Οι πολιτικές που εφαρμόζονται με τα μνημόνια μόνο μεταδημοκρατικές ή αντι-δημοκρατικές μπορούν να χαρακτηριστούν. Σε κάθε περίπτωση, τα μνημόνια είναι αντισυνταγματικά. Κανένα από το μνημόνια δεν έφτασε να ψηφιστεί στη Βουλή, σύμφωνα με την προβλεπόμενη από το Σύνταγμα διαδικασία, που απαιτεί την υπογραφή τους και τη πλειοψηφία τριών πέμπτων. Το δεύτερο και το τρίτο μνημόνιο ήρθαν ως "σχέδια" στη Βουλή (Κατρούγκαλος/2013). Μαζικές ιδιωτικοποιήσεις, μεταρρυθμίσεις στο τομέα της εργασίας που οδηγούν στην εξαθλίωση των εργαζομένων, ακύρωση- κατά κάποιον τρόπο- του κοινοβουλευτισμού, διάλυση του κράτους πρόνοιας, αύξηση μέτρων καταστολής, αύξηση ανισοτήτων και μια κοινωνική αδικία που δεν έχει προηγούμενο. Θα ξεκινήσουμε με το κεφάλαιο των ιδιωτικοποιήσεων, συνδέοντας το με την εδραίωση της παγκόσμιας εταιρείας, του θεσμικού προτύπου της μεταδημοκρατίας (Κράουτς/2006:91). Τα μνημόνια καθιστούν επιτακτική την ανάγκη μαζικών ιδιωτικοποιήσεων των σημαντικότερων επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας. Στο στόχαστρο τίθενται η ΔΕΗ, η πλήρης παραχώρηση του ΟΤΕ στη Deutsche Telekom, τα ΕΛΤΑ, ο ΟΣΕ, τα αεροδρόμια, τα λιμάνια, οι αυτοκινητόδρομοι, η ΕΥΔΑΠ, η ΕΥΑΘ, ΕΛΠΕ, ΛΑΡΚΟ, ΕΛΒΟ, ο ΟΠΑΠ και χιλιαδες ακίνητα του δημόσιου, όπως επίσης στο Ταμείο Ιδιωτικοποιήσεων θα καταλήξουν και οι συμμετοχές του δημοσίου σε τράπεζες. Επιπλέον, προσπάθειες ιδιωτικοποίησης γίνονται και στον τομέα της υγείας και της παιδείας. Κάποιες από αυτές έχουν ήδη υλοποιηθεί, η χώρα προετοιμάζεται για το μεγάλο ξεπούλημα. Το να προχωράς σε μια σειρά ιδιωτικοποιήσεων εν μέσω ύφεσης και κρίσης είναι τραγικό λάθος, σημειώνει, μεταξύ άλλων, η Ναόμι Κλάιν σε συνέντευξη της για την ιστοσελίδα tvxs.gr κατά το πρόσφατο ταξίδι της στη χώρα μας, "δεν θα πετύχεις ποτέ την καλύτερη συμφωνία, αλλά την χειρότερη [...] όσοι έρθουν θα επιβάλλουν τους όρους τους γιατί απλά δεν έχει η ελληνική κυβέρνηση τη δυνατότητα να θέσει τους δικούς της". Κάπως έτσι βαδίζουμε προς την εδραίωση της παγκόσμιας εταιρείας, όπως την περιγράφει ο Κράουτς (2006:91-116) και όπως τη σκιαγραφήσαμε στο κεφάλαιο 2.

   Σύμπτωμα της μεταδημοκρατίας αποτελεί επίσης ο καθοριστικός ρόλος των ΜΜΕ στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Το πρόβλημα στην προηγούμενη πρόταση θα μπορούσε να μην είναι κανένα. Είναι λογικό τα ΜΜΕ να έχουν αυτόν τον ρόλο. Όταν όμως λειτουργούν με τρόπο προπαγανδιστικό και προωθούν, έμμεσα ή άμεσα, τα συμφέροντα των πολιτικών και οικονομικών ελίτ, τότε είναι πρόβλημα και είναι σημαντικό χαρακτηριστικό της μεταδημοκρατίας. Από την αρχή αυτής της κρίσης τα ΜΜΕ πρόβαλλαν ως μονόδρομο την πολιτική των κυβερνήσεων που πέρασαν. Καλλιεργούσαν κλίμα φόβου, πανικού και ταραχής. Πριν την υπογραφή κάθε δανειακής σύμβασης θύμιζαν στον λαό πως δεν υπάρχει άλλη λύση. Ο άλλος δρόμος ήταν η καταστροφή. "Θα έρθει το χάος", "Η Ελλάδα θα κατρακυλήσει στον τρίτο κόσμο", "θα αδειάσουν τα ράφια στα σούπερ μάρκετ", "δεν θα έχουμε πετρέλαιο" και άλλες τέτοιες φράσεις ακούγονταν συχνά στα δελτία των ειδήσεων, περιγράφοντας μια μεταπολεμική κατάσταση. Οι δημοσιογράφοι έγιναν τα φερέφωνα των ελίτ. Ένα από τα πολλά παραδείγματα που αποδεικνύουν την προπαγανδιστική τους δράση είναι η περίπτωση με τα μεταλλεία στις Σκουριές Χαλκιδικής, όπου οι κάτοικοι δίνουν τον δικό τους αγώνα ενάντια στην εξόρυξη χρυσού. Πρόσφατα τα δελτία ειδήσεων έδειξαν πλάνα από μια συγκέντρωση που υποτίθεται ότι γινόταν υπέρ των μεταλλείων με πλήθος κόσμου να διαδηλώνουν υπέρ. Την ίδια στιγμή στα πολύ διαδεδομένα social media [Facebook, tweeter κλπ] ανέβηκαν φωτογραφίες που παρουσίαζαν λιγότερο από τριάντα ανθρώπους στη συγκέντρωση. Τα κανάλια έδειξαν πλάνα από την αντί-συγκέντρωση, από τις πορείες των ανθρώπων που τάσσονται κατά των μεταλλείων ενάντια στα συμφέρουσα της "Ελληνικός Χρυσός" και "Eldorado Gold". Μας παρουσιάζουν το άσπρο, μαύρο. Οι τεχνικές αυτές θυμίζουν την προπαγάνδα του Γκέμπελς [Υπουργός Διαφώτισης και Προπαγάνδας του Χίτλερ]. Αλλά πως αλλιώς θα μπορούσε να γινόταν; Αφού ο έλεγχος και η ιδιοκτησία των καναλιών, των εφημερίδων και κάθε πηγής πληροφόρησης, με εξαίρεση μόνο ένα μικρό κομμάτι του Ίντερνετ, ανήκει σε μια ελίτ, αποτελούμενη από τραπεζίτες, εφοπλιστές, επιχειρηματίες, πολιτικούς. Δεν μπορεί να γίνεται λόγος για πολυφωνική δημοκρατία μέσα σε αυτά τα πλαίσια. Γενικότερα, τα ΜΜΕ με την εξουσία που έχουν συγκεντρώσει σήμερα στα χέρια τους, καλύπτοντας έξυπνα το κενό που δημιούργησε η παθητικότητα των πολιτών και η απομάκρυνση τους από την πολιτική, μπορούν να θέτουν "τους όρους της πολιτικής διαπάλης, εστιάζοντας σε θέματος εικόνας και ηθικής (Κράουτς /2006:39-40) [θυμίζω τα τηλεδικεία που στήθηκαν τα πρώτα χρόνια της κρίσης, όταν προσπαθούσαν να βρουν κάποιον ένοχο για τη σημερινή κατάσταση].

   Οι πολιτικοί αυτό το διάστημα έχασαν κάθε μορφή σεβασμού στα μάτια του απλού πολίτη. Παρουσιάστηκαν ως προδότες, εχθροί του έθνους, ως αυτοί που ξεπούλησαν την πατρίδα μας στους ξένους και υπέγραψαν τη καταδίκη του λαού. Για μια περίοδο ήταν ντροπή να είσαι πολιτικός [ίσως να είναι μέχρι σήμερα]. Στα ΜΜΕ επικράτησε μια άνευ προηγούμενου ηθικολογία και μια προσπάθεια ανεύρεσης του κυρίου υπευθύνου για τη σημερινή κατάσταση, με τη μια μεριά να ρίχνει το φταίξιμο στην άλλη. Η κατάσταση αυτή απομάκρυνε τους ανθρώπους ακόμα περισσότερο από την πολιτική, η οποία οδηγήθηκε σε βαθύτερη παρακμή. Ο λαός κατάλαβε ως έναν βαθμό πως το παιχνίδι παίζεται αλλού, πως δεν υπηρετούνται τα δικά του συμφέροντα, αλλά τα συμφέροντα των εταιρειών. Θα περίμενε κανείς μαζικές κινητοποιήσεις και πράγματι, υπήρξε μια εποχή που εκδηλώθηκαν διάφορα κινήματα, τα οποία αποδείχθηκαν ωστόσο πολιτικά ανοργάνωτα και γρήγορα έχασαν τον ενθουσιασμό τους. Επεισόδια και βανδαλισμοί έξω από τη Βουλή έδιναν την εικόνα μιας χώρας που καταστρεφόταν. Από εκεί και πέρα ο λαός βιώνει μια "κατάθλιψη" και έχει κλειστεί στον εαυτό του.

Επιστρέφοντας στις πολιτικές των μνημονίων θα επικεντρώσουμε τώρα στις αντιλαϊκές πολιτικές στο πεδίο της εργατικής τάξης, η οποία περιθωριοποιείται και οδηγείται στην εξαθλίωση. Μείωση του εισοδήματος, απελευθέρωση των απολύσεων, κατάργηση του πενθήμερου, απελευθέρωση επαγγελμάτων, εδραίωση της μερικής απασχόλησης, "δανεισμός" εργαζομένων και εργολαβία. Όλα αυτά συνθέτουν σε πολύ μεγάλο βαθμό την εργασιακή νομοθεσία που επιβάλλουν τα μνημόνια και που συνοψίζονται πολύ εύστοχα σε δυο όρους ,"απορρύθμιση" και "ευελιξία". Οι συνεχείς μειώσεις μισθών έχουν γονατίσει τους εργαζόμενους ή "απασχολήσιμους" , όπως τους μετονόμασε πρόσφατα το ΠΑΣΟΚ. Ο βασικός μισθός μεχρι στιγμής βρίσκεται στα 580€ μεικτά, δηλαδή 510 καθαρά, ενώ κορυφώνεται η συζήτηση για περαιτέρω μειώσεις, παρά τη δέσμευση του πρωθυπουργού της χώρας, Σαμαρά. Σύμφωνα με την νέα τροπολογία ο "απασχολίσημος" γίνεται τώρα "ωφελούμενος" και ο μισθός του κατρακύλα στα 490€ μεικτά (Αυγή/Μάρτιος 2013). Η απάντηση του Υπουργού Οικονομικών στις αντιδράσεις είναι, νομίζω, αποστομωτική : " Πράγματι, 490€ είναι χαμηλός μισθός, όμως προσέξτε μιλάμε για ανέργους". Ταυτόχρονα η νέα αυτή τροπολογία προχωρά σε επιπλέον ελαφρύνσεις προς τους εργοδότες που τους επιτρέπει να μειώσουν τις εισφορές που καταβάλλουν στα Ταμεία Κοινωνικής Ασφάλισης. Αγώνες που είχε κερδίσει η εργατική τάξη ακυρώνονται, επιστρέφοντας τις εργασιακές σχέσεις σε εποχές προδημοκρατικές. Η παρακμή του συνδικαλιστικού φορέα συμβάλλει προς αυτήν τη κατεύθυνση. Η πρόσφατη απαγόρευση [ουσιαστικά απαγόρευση ήταν] ακόμα και στη σκέψη να απεργήσουν οι καθηγητές βάζει πολλά ερωτήματα για το τι μπορεί να ακολουθήσει. Το σημαντικό στοιχείο πάντως είναι ότι μια μερίδα ανθρώπων αρχίζουν να κινητοποιούνται, να βγαίνουν στους δρόμους, να διαμαρτύρονται και να προσπαθούν να αντισταθούν. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η παθητικότητα μπορεί να δώσει τη θέση της στην κινητοποίηση. Αυτό, ωστόσο, ισχύει δυστυχώς για τη μειοψηφία, οι πολλοί συνεχίζουν να επαναστατούν από τον καναπέ τους και να μιζεριάζουν βλέποντας σοβαρές δημοσιογραφικές εκπομπές. Η εργατική τάξη πρέπει να επανέλθει στους αγώνες και να βγεί επιτέλους από την χρόνια κατάθλιψη στην οποία είχε βυθιστεί.

   Μέσα στο περιβάλλον της κρίσης και της μεταδημοκρατίας εντοπίζονται σημαντικές αλλαγές και στο κομματικό σύστημα. Παραπάνω ειπώθηκαν κάποια πράγματα σχετικά με την μετάβαση από την κυβέρνηση Παπανδρέου στην αντισυνταγματική κυβέρνηση των δήθεν τεχνοκρατών του Λουκά Παπαδήμου. Από εκεί και πέρα τα πράγματα αλλάζουν ριζικά στο κομματικό σύστημα της χώρας. Ο δικομματισμός καταρρέει, η Αριστερά γίνεται για πρώτη φορά [μετά την μεταπολίτευση] Αξιωματική Αντιπολίτευση, και ένα ναζιστικό κόμμα εισέρχεται στη Βουλή για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας. Το ΠΑΣΟΚ από το 43% πέφτει στο 12 και σύμφωνα με δημοσκοπήσεις η πτώση συνεχίζεται. Το στοιχείο που πρέπει να τονίσουμε είναι η εξαπάτηση του ελληνικού λαού για ακόμη μια φορά. Πιο συγκεκριμένα, ο πρωθυπουργός της χώρας Αντώνης Σαμαράς υποσχέθηκε στον ελληνικό λαό επαναδιαπραγμάτευση του μνημονίου και καλύτερους όρους, έχοντας προηγουμένως υπογράψει συμφωνία με την Μέρκελ, όπως και ο Βενιζέλος, συμφωνία που τους δέσμευε να ακολουθήσουν την πολιτική του μνημονίου. Παρόλα αυτά δεν δίστασαν να πουν ψέματα στον ελληνικό λαό και μόλις τελείωσαν οι εκλογές να ακυρώσουν το προεκλογικό τους πρόγραμμα. Για να είμαστε ακριβείς, όχι απλά το ακύρωσαν αλλά έκαναν τα ακριβώς αντίθετα από όσα έλεγαν. Αλήθεια, πόσο δημοκρατικό είναι να εκλέγεσαι για να υλοποιήσεις όσα έχεις συμφωνήσει με την Μέρκελ και όχι με τον ελληνικό λαό; Αυτό είναι το ένα στοιχείο που αφορά την αξιοπιστία των πολιτικών αλλά και την υποκρισία των εκλογών. Ένα άλλο στοιχείο που θα θίξουμε αμέσως σχετίζεται με την διαπλοκή των κομμάτων με επιχειρηματικά συμφέροντα. Τα υπερχρεωμένα κόμματα χρηματοδοτούνται από ισχυρούς επιχειρηματικούς ομίλους και έτσι, κατά κάποιον τρόπο, δεσμεύονται να υπηρετούν τα συμφέροντα τους και όχι τα συμφέροντα του λαού. Προς αυτήν την κατεύθυνση συνέβαλλε η μεταμόρφωση των κομμάτων από κόμματα μαζών σε κόμματα στελεχών και σήμερα, μεταξύ σοβαρού και αστείου, σε κόμματα "κολλητών". Οι ακτιβιστές και τα μέλη του κόμματος δίνουν τη θέση τους στις εταιρείες που μπορούν να ελέγχουν και μέσω του χρέους τα κόμματα (Κράουτς/2006:142). Εξέχουσα θέση στα κόμματα έχουν και οι σύμβουλοι, επαγγελματίες στις τεχνικές της πειθούς και εξαιρετικά ενημερωμένοι. Πολλές φορές μάλιστα οι σύμβουλοι αυτοί προέρχονται από τις ίδιες αυτές εταιρείες που χρηματοδοτούν το κάθε κόμμα. Μια αποκάλυψη που ήρθε στο φως το 2010, αποδεικνύει αυτήν τη διαπλοκή πολιτικής και οικονομίας, η κυβέρνηση Παπανδρέου είχε ως σύμβουλο της την Goldman Sachs. Σε ιδεολογικό επίπεδο παρατηρείται μια προσπάθεια επιστροφής στην ιδεολογία που εξέφραζε ιστορικά κάθε κόμμα. Η ΝΔ του Σαμαρά οικειοποιείται και πάλι τον τίτλο της Δεξιάς παράταξης, το ΠΑΣΟΚ περνά μια φάση επαναπροσδιορισμού, παραμένοντας πάντως στη λογική του "μεσαίου χώρου", ενώ το ΣΥΡΙΖΑ προσπαθεί να μετεξελιχθεί στη μεγάλη δημοκρατική παράταξη της Αριστεράς. Πριν τις εκλογές του Ιουνίου 2012 ακούστηκε επανειλημμένα η προτροπή αρκετών πολιτικών, οι περισσότεροι εκ των οποίων προέρχονταν από το ΠΑΣΟΚ και καλούσαν το εκλογικό σώμα να ψηφίσει ιδεολογικά. "Στη μεταδημοκρατική κοινωνία, ωστόσο, δεν μπορούμε να θεωρούμε δεδομένη την προσήλωση των κομμάτων σε συγκεκριμένες θέσεις και αξίες" (Κράουτς/2006:187).

  Ένα ακόμη χαρακτηριστικό του πολιτικού συστήματος που πλήττει τη δημοκρατία είναι η υπονόμευση του ίδιου του κοινοβουλευτισμού. Διαδικασίες fast track, πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, εξεταστικές επιτροπές και όλες αυτές οι διαδικασίες παρακάμτουν σε πολύ μεγάλο βαθμό την ουσιαστική λειτουργία του κοινοβουλίου, της εκπροσώπησης. Ακόμα, η σπάνια παρουσία του πρωθυπουργού στα έδρανα της Βουλής ενισχύει τον ισχυρισμό μου, όπως επίσης και η συστηματική παραβίαση του Συντάγματος και η αδιαφορία για τον λαό. Η παρουσία της Τρόικας που ελέγχει και επιβάλλει πολιτικές συντείνουν προς αυτήν την κατεύθυνση. Θα ήταν άδικο να παραλείψουμε από την αναφορά μας στο κομματικό σύστημα της χώρας μας, το "κληρονομικό δικαίω". Τρεις οικογένειες που μονοπωλούν την εξουσία, Καραμανλής, Παπανδρέου και Μητσοτάκης. Υπουργοί και πρωθυπουργοί έχουν πάει στο ίδιο σχολείο [ κολλέγιο Αθηνών] , ζουν στις ίδιες γειτονιές, σπουδάζουν στα ίδια πανεπιστήμια. Χαρακτηριστική είναι η συνέντευξη του πρώην πρωθυπουργού Γ.Παπανδρέου στο BBC όπου ομολόγησε ότι δεν ήθελε να γίνει πολιτικός, έγινε λόγω πολιτικών επιρροών. Συνεχίζει στη συνέντευξη "Δεν μου αρέσουν οι λέξεις κληρονομιά και αριστοκρατία. Είμαι από δημοκρατική χώρα και τόσο ο πατέρας μου όσο και ο παππούς μου ήταν αγωνιστές". Καταλαβαίνουμε πως όλα αυτά απομακρύνουν πολύ το πολίτευμα μας από τη δημοκρατία.

   Ο κίνδυνος αυτής της κατάστασης σήμερα έχει όνομα και λέγεται Χρυσή Αυγή. Οι συνθήκες είναι ιδανικές για να εδραιωθεί στη πολιτική σκηνή της χώρας αυτή η νεοναζιστική οργάνωση. Η ύπαρξη ισχυρής κρίσης, τα ανάλογα ανοίγματα του πολιτικού χώρου, ικανότητες δημιουργίας συμμαχιών και προθυμία συνεργασίας εδραιωμένων ελίτ (Μαρκέτος/2006:57-58). Μια οργάνωση που ήρθε στην επιφάνεια με τη βοήθεια των πολιτικών και οικονομικών ελίτ για να αποπροσανατολίσει τον λαό. Θυμίζω ότι πριν αρχίσει να γίνεται τόσο δημοφιλής η φασιστική αυτή οργάνωση, υπήρχαν κινήματα που στρέφονταν κυρίως κατά των τραπεζιτών και των πολιτικών. Με την έλευση της Χρυσής Αυγής το κέντρο βάρους πέφτει αλλού. "Για όλα φταίει ο μετανάστης". Αυτή η τεχνική είναι γνωστή. Οι αθώες ελίτ κέρδισαν έτσι χρόνο και κατάφεραν να σπάσουν τη δυναμική του προηγούμενου κινήματος που στρέφονταν σε τελείως αντίθετη κατεύθυνση. Φυσικά υπάρχει το κόστος αυτής της παράτασης. Καταρχάς κόστος γι αυτούς που υφίστανται τον φασισμό, τους μετανάστες, τους εργαζόμενους κλπ. Υπάρχει όμως και ένα πιο έμμεσο κόστος που σχετίζεται με την αποσταθεροποίηση του συστήματος γιατί από τη στιγμή που δημιουργείς ένα τέτοιο κίνημα δεν μπορείς να το ελεγξεις. Γιατί τα κινήματα δύσκολα αρχίζουν, δύσκολα σταματάνε και δύσκολα ελέγχονται. Ο κίνδυνος για το πέρασμα πια σε μια αντι-δημοκρατική κατάσταση είναι φανερός και μας καλεί να δράσουμε. Η ανάδειξη μιας ισχυρής Αριστεράς ίσως φέρει μια κάποια λύση, ίσως φέρει κάτι πιο δημοκρατικό.

   Συμπερασματικά, η μετάλλαξη της δημοκρατίας που είχε ξεκινήσει ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 στη χώρα μας σήμερα βρίσκεται στη πιο κρίσιμη καμπή της. Όσα περιγράψαμε σχετικά με την παραχώρηση της εθνικής μας κυριαρχίας στην Μέρκελ και το ΔΝΤ, τις αντιλαϊκές πολιτικές των μνημονίων που προωθούν την εκποίηση της δημόσιας περιουσίας και την "ευέλικτη" εργασία, τα ΜΜΕ που υιοθετούν τεχνικές της προπαγάνδας του Γκέμπελς, τα υπερχρεωμένα κόμματα που υπηρετούν τα συμφέροντα των εταιρειών, τη διαρκή φαλκίδευση του κοινοβουλευτισμού και της αντιπροσώπευσης και την άνοδο φασιστικών κομμάτων, επιβεβαιώνουν την εδραίωση της ελληνικής μεταδημοκρατίας. 

... ο Πάνος Παναγιώτου είναι φοιτητής 

   Πολιτικών Επιστημών στο ΑΠΘ